برنامه “زبان مادری و حقوق اقوام در ایران

 

برنامه “زبان مادری و حقوق اقوام در ایران” در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی برگزار شد+ تصاویر

 باید از موضوع زبان مادری سیاست زدایی و امنیت زدایی بکنیم

 

دکتر سیدجواد میری مینق: در مورد زبان مادری باید بگویم که موضوع زبان مادری در ایران تبدیل به یک مسئله سیاسی شده است و گروه های سیاسی مختلف در پشت سر این موضوع به ابراز نظر می پردازند و وظیفه من جامعه شناس سیاست زدایی از این مفهوم است. نکته دوم در این مورد این است که مسئله زبان مادری تبدیل به یک مسئله امنیتی شده است و ما باید از موضوع زبان مادری سیاست زدایی و امنیت زدایی بکنیم.

به گزارش پایگاه خبری تبریزمدرن به نقل از هم نوا، برنامه سخنرانی دکتر سیدجواد میری مینق با موضوع “زبان مادری و حقوق اقوام در ایران” توسط انجمن اسلامی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دیروز شنبه اول آبان در تلار شهید شایان مهر برگزار شد. این مراسم که به بهانه راه اندازی رشته زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی در دانشگاه تبریز برگزار شده بود با استقبال خوب دانشجویان مواجه شد، بعد از سخنرانی دکتر میری، کلیپی با موضوع زبان مادری پخش شد و بخش پایانی مراسم هم به پرسش و پاسخ دانشجویان اختصاص داشت.

موضوع زبان مادری در ایران تبدیل به یک مسئله سیاسی و امنیتی شده است

سخنران این مراسم که عضو انجمن جامعه شناسی ایران است در ابتدای سخنان خود گفت: ” در ابتدا وقتی در مورد زبان مادری صحبت می کردم این احساس را داشتم که در مورد یک مسئله علمی صحبت می کنم، اما کم کم متوجه شدم که برخی از محافل حتی در فضاهای آکادمیک هم از طرح این مسئله ناراحت می شوند و به همین خاطر من این گونه سخنان خود را آغاز می کنم که آیا در محافل آکادمیک ایران معاصر، می توان از هویت، قومیت، زبان مادری به عنوان مقولاتی جامعه شناختی سخن گفت؟”

وی گفت: “در مورد زبان مادری باید بگویم که موضوع زبان مادری در ایران تبدیل به یک مسئله سیاسی شده است و گروه های سیاسی مختلف در پشت سر این موضوع به ابراز نظر می پردازند و وظیفه من جامعه شناس سیاست زدایی از این مفهوم است. نکته دوم در این مورد این است که مسئله زبان مادری تبدیل به یک مسئله امنیتی شده است و ما باید از موضوع زبان مادری سیاست زدایی و امنیت زدایی بکنیم. در واقع ما باید به زبان مادری به عنوان یک امر اجتماعی بنگریم. در حال حاضر این گفتمان ها چنان در ایران معاصر درهم تنیده اند که هرگونه بحثی بدون التفات به این پیچیدگی ها ما را از اصل مطلب یعنی “زبان مادری” دور می کند و به حاشیه می کشد.”

دکتر میری با طرح یک پرسش در مورد اینکه گفتمان های معطوف به هویت در ایران معاصر، مفهوم زبان را چگونه مفهوم سازی کرده اند گفت:” به نظرم این یک بحث بسیار پیچیده است که هنوز در بستر علوم اجتماعی ایران به خوبی به آن پرداخته نشده است. به عبارت دیگر در این حوزه نقش “مفروضات سترگ” خیلی پررنگ است. آیا واقعا این موضوع یک موضوع سیاسی و امنیتی است. به نظر من دو دسته علاقه زیادی دارند این بحث هم سیاسی شود و هم امنیتی چرا که سیاسی شدن این موضوع “امر اجتماعی زبان” را از حوزه آکادمی به حوزه امنیت ملی و نهادهای امنیتی سیستم سوق خواهد داد و خود به خود با امنیتی شدن “امر اجتماعی زبان” بحث مسکوت خواهد ماند و مطالبات به صورت انباشت و دمل از این سو و آن سو سر برخواهد آورد. اما آن دو جریان چه کسانی هستند:

۱-  در نگاه من محفل آذریوین که مسئله اقوام ایرانی را تقلیل و تکثر را به یونیفورمیسم حوالت می دهند یکی از این گروه ها هستند که اساسا امر اجتماعی زبان را نمی فهمند و نادیده می گیرند و مسئله را در قالب ایدئولوژی پرداز ی مطرح می کنند.

۲-  گروه دوم پان ها هستند از هر نوع آن که هویت و قومیت را essentialize  می کنند. یعنی نگاه ذات انگارانه به مقولاتی نظیر هویت و زبان دارند. اساسا این گروه پان ها ادامه سیاست های دول ذی نفع برای تضعیف اقتدار ملی جمهوری اسلامی ایران هستند.

هر دو گروه مسئله زبان مادری را از حالت آکادمیک خارج و به گونه با ارعاب و مین گذاری این موضوع اجازه ورود محافل آکادمیک را به این موضوع نمی دهند.”

سخنران در بخش دیگر سخنان خود مسئله زبان و دو پارادیم موجود را بیان کرد: ” مسئله زبان و پارادیم انقلاب مشروطه:  پارادایم انقلاب مشروطه با تمامی ظرفیت هایی که داشت یک محدودیت تاریخی هم داشت و آن اینکه تحت تاثیر ایده یوروسنتریزم (اروپامحوری) قرار داشت. در این پارادایم، مفهوم جامعه مدرن مساوی شد با “دولت-ملت” و مفهوم “ملت” مترادف شد با مساوی پنداشتن یک قوم متحدالشکل در یک سرزمین تحدید شده با مرزهای مشخص و اساسا فرهنگ مشترک جهان اسلام یک افسانه پنداشته شد و اخوت اسلامی که ریشه در ۱۴ قرن تجربه زیسته فرهنگی بود با قدرت تمام توسط پان ایرانیسم، پان ترکیسم، پان عربیسم و غیره نابود شد. چرا؟ چون ملت در تجربه اروپامدارانه آن باید از قید ولایت دینی آزاد می شد و یک زبان، زبان ملت ایران می شد هماهنگونه که در آلمان یا انگلستان روی داده بود. مسئله زبان و پارادایم انقلاب اسلامی: پارادایم انقلاب اسلامی تولد ایده مدرنتیه های متکثر بود یعنی تجدد مساوی با غربی شدن یا اروپامحوری نیست و امکان خلق تجددهای متکثر وجود دارد. در این پارادایم “امت اسلامی” در بستری جدید متولد شد و ایده امت، زبان محور و یا تک زبان محور نیست. و ما نیازمند پارادایم فهم همدلانه “لتعارفوا” هستیم تا براین اساس اتحادیه کشورهای اسلامی درست مثل اتحادیه اروپا براساس فرهنگ مشترک شکل بگیرد.”

دکتر میری سپس ادامه داد: ” به دلیل برخی از سیاست های نادرست در حوزه های مختلف و ناکارآمدی سیستم، برخی فضا را مساعد یافته اند و به دنبال احیای گفتمان های باستان گرایانه و سیاست های انزواگرایانه در ایران هستند که عرب ستیزی و ترک ستیزی از محورهای اصلی آن است. البته در جهان اسلام هم این سیاست ها توسط برخی از محافل به شکل دیگر دنبال می شود، اما به نظر من راه رهایی ایجاد اتحادیه بین کشورهای منطقه است و این کار می تواند پله پله صورت بگیرد:

۱-تمرکز بر ایران فرهنگی

۲-تمرکز بر جهان شیعی

۳-تمرکز بر جهان اسلامی با تکیه بر قرائت های معتدل سنی

۴-تمرکز بر حوزه خلیج فارس

۵-تمرکز بر جهان اسلام

تمام زبان ها، فرهنگ و سنت های موجود در این جغرافیا زبان های ملی محسوب می شوند

قسمت دیگر سخنان دکتر میری به تفکیک بین چهار ساحت زبانی اختصاص داشت. وی در این مورد ۴ مفهوم را از هم مجزا کرد: “۱- زبان مادری، ۲-زبان ملی (پیشامشروطه، پسامشروطه)، ۳- زبان رسمی، ۴- زبان مشترک. مفهوم ملی نیازمند بازخوانی است. ملی پیشامشروطه یعنی زبان ملت ابراهیم و زبان دینی ما زبان عربی بود به همین خاطر بیشتر آثار علمی هم به این زبان نوشته می شد و به همین خاطر در دوران پیشامشروطه زبان ملی ما عربی بوده است. مفهوم ملی پسامشروطه یعنی هرآنچه از امر فرهنگی، اجتماعی، قومی، زبانی، دینی و… که در داخل واحد دولت-ملت ایران قرار می گیرد “ملی” است و جزوء مقومات ملت ایران است. عده ای می گویند زبان ملی و رسمی یکی است در حالی این یک خلط معنی است و تمام زبان ها، فرهنگ و سنت های موجود در این جغرافیا زبان های ملی محسوب می شوند. مثلا در تاریخ ادبیات ایران آیا نباید فضولی، ختائی، یا حتی شهریار را قرار داد چون آنها به زبان فارسی شعر نگفته اند یا اشعار شاعران کرد و یا اشعار مختومقلی فراغی شاعر پرآوازه ترکمن را؟ ما باید دید خود را گسترده کنیم و علمی جامعه شناسانه ببینیم، در جوامع مدرن نه تنها تکثر را قبول دارند بلکه برای آن  قانون گذاری نیز می کنند. در مورد زبان مشترک هم باید بگویم در در ایران فرهنگی، جهان تشیع، جهان اسلام در کنار زبان عربی ، فارسی و ترکی هم به عنوان زبان های مشترک مورد استفاده قرار می گرفتند که در حال حاضر متاسفانه انگلیسی و روسی جای این زبان های مشترک را گرفته اند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود رویکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد نوع مواجهه با مسئله آموزش زبان مادری مورد انتقاد قرار دادو بر لزوم اصلاح سیاست های زبانی در ایران تاکید کرد: “سخن پایانی ام هم این است که ما باید این پروسه را به عنوان یک مطالبه اجتماعی در چهارچوب حقوق شهروندی به پیش ببریم و مورد بحث و گفتگو قرار دهیم وبه جای اینکه سخن از ایده ایرانشهری به مثابه احیای یک امر باستان گرایانه بزنیم از ظرفیت های موجود قانونی برای احیای این مطالبات بهره مند شویم.”

در بخش پرسش و پاسخ هم دکتر میری در پاسخ به سئوالی در مورد نظریات دکتر سیدجواد طباطبایی در مورد مفاهیم ایرانیت، هویت و اندیشه ایرانشهری را ناشی از اندیشه یوروسنتریک (اروپامحورانه) دانستند و تاکید کردند که ایشان مدل های غربی و الگوهای دولت-ملت کشورهای غربی و را برای ایران تجویز می کنند و بر همین اساس بر وجود یک ملت و یک زبان اصرار دارند و طبیعتا این نگاه به انکار و حذف تنوع فرهنگی و زبانی در ایران منجر می شود. و در پاسخ به سئوال دیگری هم در مورد نظریه زبان “آذری” کسروی هم گفت کسروی چند بعد داشته است و کارهای او به خصوص تاریخ مشروطه هنوز هم یکی از بهترین منابع موجود در مورد نهضت مشروطه است و یا برخی از کارهای وی در زمینه دین پژوهی هم قابل توجه اند، اما به نظر من وی در مورد زبان آذری دست به سندسازی زده است که این هم لزوما از اقتضائات سیاسی آن زمان نشئت می گرفته است. وی در بخش پرسش و پاسخ اشاره کرد که یکی از مشکلات اصلی ما دیدگاهی است که تکثر را در خلاف جهت روند توسعه می بیند و به دنبال حذف این تکثر است در حالی که در جهان کنونی حفط تکثر و تنوع پیش شرط توسعه است.